دنیای هنر، دنیای بزرگ و زیباییست. نقاشی نیز یکی از اجزای اصلی هنر و جزو هنر هفتگانه محسوب میشود و زیرمجموعه های زیادی دارد. در این مقاله قصد داریم به یکی از زیر مجموعه های این هنر یعنی نقاشی سیاه قلم بپردازیم که تمرکز آن بیشتر بر روی طراحی است و در آن طیف های سیاه و سفید استفاده میشود. بله درست است همان طور که میدانید منظورمان نقاشی سیاه قلم است.

نقاشی سیاه قلم یکی از شاخه های نقاشی است که علاوه بر اهل هنر ، مورد توجه عامه مردم شده است و با توجه به محبوبیت زیادی که دارد اما هیچ تحصیلات آکادمیکی مختص سیاه قلم در دانشگاه ها برای آن وجود ندارد.. ولی در عین حال یکی از پایه های نقاشی است و هر هنرجوی نقاشی در ابتدای راه می تواند  در این شاخه مهارت داشته باشید. در ادامه قصد داریم  با نگاهی به گذشته، تاریخچه سیاه قلم را بیان کنیم و سپس بیشتر با خود سیاه قلم آشنا شویم.

 

تاریخچه نقاشی سیاه قلم

تولد سیاه قلم، با شروع نگارگری در قرن هفتم هجری شکل گرفت. اینکه معنی واژه سیاه قلم به درستی چیست و اینکه این واژه از کی و چگونه ترویج پیدا کرده است اطلاعات کامل و موثقی وجود ندارد اما مسلما آموزش های غیر حرفه ای و غیر اصولی در سال های اخیر، در گسترش و توسعه استفاده غیر اصولی این کلمه نقش بزرگی داشته است.

در مورد این که چه کسی سیاه قلم را منصوب کرد 2 داستان وجود دارد،
داستان اول:  واژه سیاه قلم از زمان استاد کمال الملک روی زبان ها افتاد. در آن زمان برخی از شاگردان استاد کمال الملک از “ذغال مل” (ترکیب ذغال و مل که با استفاده از قلمو بر روی بوم کشیده میشد) برای کشیدن نقاشی استفاده میکردند و می توان بنیان گذار سیاه قلم را استاد کمال المک و شاگردان آن دانست. داستان دومی که وجود دارد، برخی افراد خلق نقاشی سیاه قلم را به محمد بن محمود شاه خیام که در دوران بایسنقر میرزا، نقاش معروفی بود، نسبت میدهند به دلیل آنکه لقب آن شخص  سیاه قلم بود !

نقاشی سیاه قلم چیست؟

این سبک در میان عوام رواج دارد و سیاه قلم یکی از رشته های پر طرفدار نقاشی است. در طراحی با مدیوم(متریال) سیاه قلم بیشتر از مداد کنته و زغال استفاده میشود. به نوعی از نقاشی که در آن فقط از قلم و مرکب سیاه، ذغال یا مداد کار شده باشد و هیچ رنگ آمیزی نداشته باشد، سیاه قلم گفته میشود،این تعریفی است که در فرهنگ لغت فارسی گفته شده است. اما تعریفی که ما برای آن در نظر گرفته ایم، در واقع سیاه قلم(کنته) به شکل خاص به استفاده از زغال یا مداد زغالی در کشیدن طرح و خصوصا طراحی چهره گفته می شود.

از آنجایی که زغال نسبت به مداد روان تر ، ضخیم تر و پررنگ تر است بنابراین طراحی با آن تجربه منحصر به فردی است که میتوان با آن طرح های فوق رئالیستی و احساسی ایجاد کرد . از طرفی میتوان زغال را به شیوه یک مداد استفاده کرد. در این صورت از آن به عنوان یک وسیله موثر برای طراحی ، هاشور زنی، سایه زنی و ایجاد تابلوهای زیبا استفاده کرد. همچنین نقاشی سیاه قلم بیشتر در طراحی چهره مورد استفاده است.

 

 

سوال متداول کارآموزان و نوآموزان :
فرق بین طراحی و سیاه قلم چیست ؟

نمونه طراحی سیاه قلم – طراحی چهره

وسایل مورد نیاز برای نقاشی سیاه قلم

اولین و مهم ترین وسیله مورد نیاز سیاه قلم، مدادطراحی است.  وسیله دیگری که در نوع خاصی از طراحی و نقاشی سیاه قلم بکار میرود، زغال است. نقاشان برای درآوردن سایه های خاص مدنظرشان با استفاده از کاتر، زغال را پودر کرده و با کف دریا ترکیب میکنند تا بتوانند سایه مد نظرشان را بدست آورند. عجیب ترین وسیله ای که در سیاه قلم استفاده میشود، کف دریا نام دارد و با پودر زغال ترکیب میشود. سیاه قلم با توجه به چرب بودن زغال و مداد طراحی، نمیتوان از پاکن های معمولی استفاده کرد و نیازمند پاک کن مخصوص است . پاک کن خمیری که جنسی همانند خمیربازی کودکان دارد، در نقاشی سیاه قلم استفاده میشود.

دیگر ابزار پرکاربردی که در سایه زدن وجود دارد، قلموی سرتخت است. استفاده از آن، اینگونه است که رنگ را در مقوایی جداگانه ریخته و قلم را در رنگ زده سپس در صفحه اصلی استفاده میکنیم. مداد های کنته، دیگر ابزار های پرکاربرد در نقاشی سیاه قلم هستند. دیگر ابزارهایی که در سیاه قلم استفاده میشود میتوان به کاغذ طراحی،مداد کنته سفید،محوکن،چسب کاغذی،پالت تخم مرغی و سمباده ساختمانی اشاره کرد.

زغال چه تفاوتی با مداد دارد؟

مداد نسبت به زغال تیرگی کمتری برخوردار است. مداد در برابر نور براق است بر خلاف زغال که در نور بسیار تیره و کدر است.جنس زغال نسبت به مداد چرب تر است و دلیل اینکه حتی بعد از استفاده از پاک کن اثرش میماند همین است. مداد به دلیل داشتن بافتی سفت برای طرح های بسیار ظریف به کار میرود، اما زغال به دلیل داشتن بافتی سست و نرم بسیار شکننده است و برای طرح های ظریف مناسب نمیباشد و بیشتر اوقات از پودر زغال برای پس زمینه های وسیع تر و بزرگتر استفاده میشود.

استفاده از مداد بسیار آسان تر بوده و در هر مکانی میشه از آن استفاده کرد اما زغال شرایط  محیط خاصی دارد و در پایان کار باید تحت یک محیط حفاظت شده مانند قاب شیشه ای قرار بگیرد. حال شاید با خود بگویید پس طرح های ظریفی که در سیاه قلم با زیبایی خاصی طراحی شده چگونه به وجود آمده است؟ برای کشیدن طرح های ظریف در سیاه قلم، از مداد کنته که دارای مغزی زغال پر رنگ که کمی از زغال عادی سفت تر و سخت تر است استفاده میکنند.

ابزارهای مورد نیاز نقاشی سیاه قلم

راهنمای خرید مداد طراحی یا سیاه قلم

قبل از پرداختن به این که چه مداد های طراحی میتوانید تهیه کنید لازم است بگویم باید توجه داشته باشید که هیچ یک از این مداد ها شما را هنرمند بهتری  نخواهد کرد. ممکن است استفاده از برخی از مدادها راحت‌تر باشد، اما همه آنها اساساً کار مشابهی را انجام می‌دهند و همگی می‌توانند در خلق اثری زیبا موثر باشند.

انواع مداد طراحی

در اینجا خلاصه ای از انواع مختلف مداد استفاده شده توسط هنرمندان آورده شده است:

مداد گرافیتی:  رایج ترین مدادهایی هستند که در هنر و نوشتن استفاده می شوند.

مداد زغالی:  میتوانید به وسيله این ها خطوط تیره و خشن ایجاد کنید، اما به اندازه گزینه های دیگر همه کاره نیست.

مداد نوکی(اتود) :  خطوط تیز ایجاد می کنند و نیازی به تیز کردن ندارند. با این حال، شما نمی توانید از لبه ضخیم یک مداد مکانیکی برای ایجاد علائم پررنگ استفاده کنید (مانند مدادهای معمولی).

گرافیت در مقابل زغال سنگ

دو گزینه اصلی که برای طراحی دارید، مدادهای گرافیتی و زغالی. مدادهای گرافیتی طیف وسیعی از درجه‌ها را دارند و برای نقاشی‌های پیچیده‌ای که نیاز به جزئیات دقیق‌تری دارند، مفید هستند. زغال برای ترسیم قسمت های تیره طرح  عالی است. به طور کلی زغال بسیار تیره تر و خشن تر از گرافیت است و بیشتر مستعد لکه شدن است.

 

هیچ سیستم درجه بندی جهانی برای مداد وجود ندارد، اما سیستم زیر به طور کلی معتبر و مورد استفاده است.

مداد گرافیتی

مدادهای گرافیت از ترکیب گرافیت و خاک رس ساخته می شوند. سختی مداد بسته به ترکیب گرافیت و خاک رس متفاوت خواهد بود.

• گرافیت بیشتر – علائم نرم تر و سیاه تر.
• خاک رس بیشتر – علائم سخت تر و سبک تر.

در اینجا طیف کاملی از نمرات وجود دارد:

9H، 8H، 7H، 6H، 5H، 4H، 3H، 2H، H، HB، F، B، 2B، 3B، 4B، 5B، 6B، 7B، 8B، 9B

درجه بندی “B” در سمت نرم و سیاه و درجه بندی “H” در سمت سخت و روشن است. “F” در بین است. “HB” مداد نوشتاری استاندارد شماست.

درجه بندی مداد زغالی

مدادهای زغالی به طور کلی بسیار نرمتر از مدادهای گرافیتی هستند و معمولاً از HB تا 6B متغیر هستند. من متوجه شدم که درجه مدادهای زغالی به اندازه مدادهای گرافیتی سازگار نیست.

دیگر ابزار پرکاربردی که در سایه زدن وجود دارد، قلموی سرتخت است. استفاده از آن، اینگونه است که رنگ را در مقوایی جداگانه ریخته و قلم را در رنگ زده سپس در صفحه اصلی استفاده میکنیم. مداد های کنته، دیگر ابزار های پرکاربرد در نقاشی سیاه قلم هستند. دیگر ابزارهایی که در سیاه قلم استفاده میشود میتوان به کاغذ طراحی،مداد کنته سفید،محوکن،چسب کاغذی،پالت تخم مرغی و سمباده ساختمانی اشاره کرد.

جمع بندی

هنر نقاشی سیاه قلم، زیبایی ها را دو طیف رنگی به تصویر میکشد و نقاشی های 2بعدی خلق میکند.شما برای اینکه به یک نقاش و طراح سیاه قلم ماهر تبدیل شوید علاوه بر آموزش های درست و اصولی نیاز به تمرین و تکرار زیادی هستید.برای اینکه بتوانید از این راه کسب درآمد کنید علاوه بر مهارت نیاز دارید بتوانید به درستی هنرتان را به نمایش بگذارید   مجموعه کارمان در جهت ترویج فرهنگ و هنر، دوره آموزشی کارآموزی نقاشی سیاه قلم را توسط اساتید نخبه این هنر ارائه کرده است. هدف از برگزاری این دوره تربیت متخصصین نقاشی سیاه قلم میباشد که بتوانند زیباترین اثرهای سیاه قلم را به کمک اساتید این دوره ، خلق کنند.